Op het moment dat ik dit schrijf bevind ik me in Portugal. Op ruim 400km afstand heeft het afgelopen weekeinde de ramp plaatsgevonden waarin meer dan 60 mensen de dood vonden. En natuurlijk duurde het niet lang voordat er in diverse media een link gelegd werd met klimaatverandering (lees menselijke invloed).

Bosbranden ontstaan met name als het bos droog is.  Dat wil niet zozeer zeggen dat de vegetatie droog is, want levende bomen en andere planten houden vaak enorme hoeveelheden vocht vast. Het gevaar zit hem vooral in de droge ondergrond, de strooisellaag. Die strooisellaag kan na enkele maanden met weinig neerslag sterk uitdrogen, waardoor brand makkelijk kan ontstaan. Brandt de strooisellaag eenmaal dan is het mogelijk dat ook de bomen vlam vatten en is blussen een moeilijke zaak.

De kans op bosbrand is dus sterk afhankelijk van de neerslag in de voorafgaande paar maanden, en dus meer een kwestie van weer dan van klimaat. Bij klimaat gaat het om langjarige perioden, vaak 30 jaar. Natuurlijk zijn klimaat en weer aan elkaar gekoppeld, het klimaat is immers het gemiddelde weer. Klimaatverandering zou dus indirect kunnen zorgen voor bijvoorbeeld meer droge jaren. Maar het is  moeilijk om een eenmalige gebeurtenis te koppelen aan een datareeks die 30 jaar of langer beslaat.

Met de beperkte middelen die hier voorhanden zijn ben ik in de langjarige neerslaggegevens gedoken. Ik kijk naar de maandelijkse neerslagsommen van Lissabon in de ClimateExplorer van het KNMI. Dat is het station dat het dichtst bij het rampgebied ligt en heeft al data vanaf de 19^e eeuw. Ik beperk me tot de neerslagdata vanaf 1901 t/m april 2017. April is de recentste maand waarvan cijfers beschikbaar zijn, en het valt op dat in april van dit jaar er erg weinig neerslag gevallen is.

De maandelijkse neerslag in Lissabon sinds 1901 zier er zo uit:

Bron: KNMIDe maandelijkse neerslag is erg volatiel. De grafiek toont op het eerste gezicht geen afname van de neerslag in de laatste decennia, eerder wellicht een toename. Het lijkt me een goed idee om in dit geval niet de maandelijkse neerslagcijfers over het hele jaar te bekijken maar die van de lentemaanden, dus maart april en mei. Een strooisellaag kan immers vochtig zijn van neerslag die al een paar maanden daarvoor gevallen is. De grafiek ziet er zo uit:

De lineaire trendlijn over de gehele periode geeft een lichte stijging weer. De neerslagsom van de lente 2017 is erg laag (89mm) maar bedenk dat de cijfers van de maand mei hierin ontbreken. Afgezien daarvan zijn er vanaf 1977 5 jaren geweest met een drogere lente dan die van 2017. En de waarden van die droge recente lentes vormen een stijgende reeks. Ook de natste lentejaren laten sinds 1977 een stijging zien. Tussen 1935 en 1955 is een aantal zeer natte lentes te zien.

Als we van reeks van neerslagsommen in de lente het 11-jaaarlijks voortschrijden gemiddelde nemen is te zien dat er sprake is van een zekere periodiciteit:

De vraag rijst natuurlijk waar die periodiciteit vandaan komt. Hij lijkt erg op die van de AMO, de Atlantische Multidecadale Oscillatie. Die AMO geeft de periodiciteit weer van de watertemperatuur van een deel van de Noordelijke Atlantische Oceaan. In dit geval betreft het de cijfers van SST tussen  25-60 NB en 7-75 WL .

Haal ik de cijfers door een filter zodat ik een 11-jaarlijks voortschrijdend gemiddelde krijg, dan ziet dat er zo uit:

Bron data:  KNMI,  van Oldenborgh et al 2009, gebaseerd op HadSST 3.1.1.0.

Het is verleidelijk om de AMO als sturende kracht te zien voor de periodiciteit van de neerslag in de lente in Lissabon. Wellicht later meer hierover. Het lijkt er op dat de fatale bosbrand het gevolg was van toevallige blikseminslag aan het einde van een droog voorjaar, maar dat laatste zullen we pas weten als de cijfers van mei bekend zijn.