Het IPCC schreef in haar laatste assessment rapport AR5:
Fig. 1 Bron: IPCC AR5
Deze omschrijving is tamelijk vaag, wat al wijst op onzekerheid over algemene uitspraken met betrekking tot droogte. Droogte is een complex begrip. Het staat meestal voor gebrek aan water in de bodem tijdens het groeiseizoen en is daarmee sterk gerelateerd aan enerzijds het neerslagpatroon (o.a. regelmaat en intensiteit) en de hoeveelheid neerslag, en anderzijds aan de landbouwkundige behoefte aan water. Wat dat laatste betreft kan het te maken hebben met veranderingen die zich voltrekken in de landbouw. Extensieve veeteelt waarbij rondgetrokken wordt stelt hele andere eisen dan sedentaire landbouw waarbij men op eenzelfde plek blijft.
Maar ook in Nederland zie je dat het begrip ‘droogte’ gerelateerd is aan (verandering in) de eisen die landbouw stelt ten aanzien van de waterhuishouding. De afgelopen paar jaar hebben zich op de hogere zandgronden droogteproblemen voorgedaan. Die hadden behalve met de neerslagpatroon en de hogere temperaturen ook te maken met het feit dat de afgelopen decennia het grondwaterpeil door de waterschappen steeds lager gezet was. Dat gaat met behulp van stuwen in het afwateringssysteem. Doordat moderne landbouw steeds zwaardere machines gebruikt en boeren steeds vroeger in het jaar het land op willen was het waterpeil in de loop der jaren steeds verder verlaagd. Dat kan tot droogte leiden als het voorjaar en vroege zomer regenarm zijn en de bodem door een lage grondwaterstand te weinig waterbuffer heeft.
Fig. 2 Bron: Berntell et al 2018
Het IPCC noemt met name de tropen en subtropen als gebieden die te maken hebben met toenemende droogte. Een van de bekendste regio’s met droogteproblemen in de tropen is de Sahel, ingeklemd tussen de zuidelijke grens van de Sahara en nat centraal Afrika. In de jaren ’80 van de vorige eeuw was de Sahel het toneel van grootschalige sterfte als gevolg van droogte. Figuur 3 toont de regenval in de Sahel van 1900 tot 2015.
Fig. 3 Bron: Berntell et al 2018
De enorme droogte in de Sahel en de menselijke drama’s die daar het gevolg van waren werden volgens de aardrijkskundeboeken die in de jaren ‘80 op onze middelbare scholen gebruikt werden verklaard door overbeweiding. En die was weer –zo was de hypothese- het gevolg van westerse invloed op het landbouwsysteem ter plekke. Dat bleef jarenlang het verhaal in de klas, tot de werkelijke oorzaak ontdekt werd (ik meen door Franse onderzoekers), namelijk de invloed van de AMO op het regenpatroon van de Sahel. De AMO is een periodieke schommeling in de temperatuur van het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan.
Fig. 4 Bron: NOAA
Die schommeling heeft een periodiciteit van 60 a 75 jaren en beïnvloedt sterk de hoeveelheid neerslag in de regio Sahel. Aan de neerslaggrafiek is te zien dat de Sahel zich momenteel in de natte fase bevindt, waardoor er de afgelopen decennia een sterke vergroening van het gebied heeft plaatsgevonden. De constatering van het IPCC dat droogte meer gewoon geworden is, vooral in de (sub-)tropen, geldt dus in elk geval niet voor de Sahel. Ik heb over de Sahel al een aantal keren geschreven, zie o.a. hier.
Maar de Sahel is de aarde niet, en regionale verschillen zijn eerder gemeengoed dan uitzondering. Hao et al (2014) deden een groot onderzoek naar het voorkomen van droogte op aarde en vonden een methode om droogte te voorspellen.
Fig. 5 Bron: Hao et al 2014
Uit de publicatie die er op volgde stamt figuur 5. De grafiek beslaat de periode juni 1982 t/m juni 2012 en toont het deel van het land op aarde dat kampt met droogte. Over de gehele periode bezien is dat gemiddeld ongeveer 0,3 dus ongeveer 30% van het land op aarde had in getoonde periode last van droogte. De oplopende droogtekleuren betekenen: D0 (licht), D1 (matig), D2 (sterk), D3 (extreem), en D4 (buitengewoon) droog. Wat interessant is: de grafiek laat zien dat het oppervlak land dat van 1982 tot 2015 gekwalificeerd wordt als ‘droog’ beduidend is afgenomen.
De conclusie van het IPCC over droogte (figuur 1) in het AR5 rapport geldt dus zeker niet voor de Sahel, maar ook niet voor de aarde als geheel. Droogte is wellicht dus meer een (periodiek) regionaal probleem dan een langdurige trend op wereldschaal.
Zie verder het zeer uitgebreide overzicht over de droogte in de Sahel hier, inclusief links naar publicaties.