Hoogwater in Rijn en Maas

Enkele weken geleden schreef ik een tweetal berichten over het Waterschap Limburg. Het waterschap heeft meer geld van de Limburgse bevolking nodig om hen te beschermen tegen de verschrikkelijke gevolgen van klimaatverandering. Over de neerslag en de hevige buien  in Limburg heb ik enkele weken geleden hier en hier al het een en ander geschreven. De uitslag van mijn onderzoek was dat er geen spoor van bewijs is dat Limburg inderdaad ten prooi dreigt te vallen aan hevige neerslag.

In het stuk van de dijkgraaf op de website van het Waterschap Limburg staat o.a. te lezen dat het waterschap de komende jaren gaat investeren in de hoogwaterveiligheid van 60.000 Limburgers. Ik wil dat laatste wat breder trekken en de waterafvoer van de Maas en de Rijn bekijken over een zo lang mogelijke periode. Die waterafvoer, het debiet in m3/sec, wordt al heel lang gemeten door Rijkswaterstaat op diverse plaatsen langs de grote rivieren. Ik bekeek het debiet op de plaatsen waar de rivieren ons land binnenkomen, bij Eijsden en Lobith.


Op bovenstaand kaartje zijn de stroomgebieden van Rijn  en Maas weergegeven. Een stroomgebied is het gebied dat zijn overtollige water afstaat aan een rivier. Het stroomgebied van de Rijn is 160.000 km2 groot, dat van de Maas 21.000 km3. De gemiddelde afvoer van de Rijn is daarom veel groter dan van de Maas. Bovendien is de Maas een regenrivier en de Rijn een gemengde rivier, omdat de laatste behalve regenwater ook smeltwater uit de Alpen afvoert.

Bron: wikiwijs

Van beide rivieren worden de hoogste afvoeren vanwege de geringe verdamping in de winter gemeten. Daardoor is er veel neerslagwater ‘over’ dat door de rivieren afgevoerd wordt. In het late voorjaar  en zomer komt daar in de Rijn het smeltwater uit de Alpen bij. Dat zorgt dat de Rijn ook ’s zomers meestal bevaarbaar is, terwijl de Maas dan een vaak hele lage afvoer heeft.

Zo zien de afvoergrafieken van Rijn (sinds 1901) en Maas (sinds 1950) er uit:

Data: Rijkswaterstaat via ClimateExplorer

Te zien is dat de minimale waterafvoer (onderzijde blauwe staafjes) bij de Maas veel kleiner is dan bij de Rijn. Ik ben nu vooral geïnteresseerd in de hoogste waterafvoer, want die zijn van belang voor de hoogwaterveiligheid. Wat opvalt is dat er vanaf het begin van het huidige millennium opvallend weinig etmalen zijn geweest met piekafvoeren. Zo zijn vanaf 2000 bij de Rijn slechts drie pieken geweest met een debiet van > 8000 m3/sec. Voor de Maas is het beeld vergelijkbaar: vanaf 2000 is de afvoer slechts 4x boven de 2000 m3/sec geweest. Voor beide rivieren geldt dat vanaf de topjaren 1993 en 1995 de maximale waterafvoer van beide rivieren gedaald is. Het patroon van de hoogste waterafvoer sinds 1950 van Rijn en Maas vertoont bovendien een opvallende gelijkenis. Dat wijst erop dat de dagen met hoge afvoer het gevolg zijn van grootschalige neerslagcomplexen.

De vraag is nu: hoe komt het Waterschap Limburg aan de veronderstelling dat vanwege klimaatverandering het tijd wordt meer te investeren in hoogwaterveiligheid voor haar inwoners? Dat heeft het waterschap begrepen van het KNMI. Die bracht in 2014 een rapport uit waar ik al vaker over geschreven heb, getiteld  ‘Klimaatscenario’s voor Nederland’ . Dat rapport is bedoeld voor zogenaamde ‘stakeholders’ van het KNMI zoals de waterschappen. Daarin staat (omkaderd) het volgende te lezen over klimaatverandering en rivieren:

Bron: KNMI

De toename van de hoeveelheid winterneerslag is te zien op onderstaande grafiek van De Bilt. Eind jaren ’90 van de vorige eeuw nam de winterneerslag inderdaad wat toe:

Data: KNMI

Dat had echter geen invloed op de piekafvoeren in de afgelopen periode. De bovenstaande grafieken van de afvoer van Rijn en Maas tonen zelfs het tegenovergestelde beeld: minder hoge piekafvoeren sinds midden jaren ’90. Blijkbaar is het ontstaan van pieken in de waterafvoer van Rijn en Maas niet zozeer gerelateerd aan de winterafvoer maar aan de hoeveelheid neerslag over een relatief korte periode in het bovenstroomse gebied. Die neerslag is blijkbaar afgenomen, gezien de dalende piekafvoeren sinds 25 jaar. Bijgevolg neemt de kans op overstromingen niet toe maar juist af. Limburgers, u kunt de portemonnee sluiten lijkt me.