Zonneakkers aan banden in Friesland

Bron: infobord bij zonneakker in Deurne

De provincie Friesland heeft per 3 juni j.l. de aanleg van zogenaamde zonneakkers voorlopig verboden. Het gaat om de plaatsing van zonnepanelen op grond met een agrarische bestemming. Er zijn sterke aanwijzingen dat door het gebruik van akker en graslanden de kwaliteit van de bodem sterk achteruit gaat. De provincie wil landbouwgrond  behouden voor de landbouw, terecht mijns inziens. Ook de provincie Overijssel zint op een bouwstop, totdat de zogenaamde zonneladder gereed is.  Dat wordt een verordening waarin exact staat aangegeven waar wel en waar niet zonneparken mogen worden aangelegd. Meer provincies zullen volgen denk ik.

De bodem is de bovenste 1.20m van de grond waarin de meeste planten hun voedsel zoeken. De kwaliteit van de bodem is dus van groot belang voor de landbouw. Maar de bodem heeft nog meer essentiële functies. Dit zijn alle functies:

Bron:  Kok et al 2017

De figuur is gemaakt op basis van het rapport van Rutgers et al uit 2007. De kwaliteit van onze bodems is dus voor veel zaken van groot belang. Dat belang is van dezelfde grootte als die van weer en klimaat. Gek genoeg is de belangstelling voor de bodem veel kleiner dan voor weer en klimaat. Vele jaren geleden was bodemkunde een onderdeel van het lesprogramma aardrijkskunde op de middelbare school en ging ik regelmatig met een klas het veld in om met een zgn. Edelmanboor een paar bodemprofielen aan te boren.

Met de opkomst van zogenaamde zonneakkers is ook de belangstelling van de wetenschap voor de invloed daarvan op de bodem ontstaan. Kok et al schreven in 2017 al over de gevaren voor bodemdegradatie vanwege opgestelde zonnepanelen. Op basis een review van een aantal wetenschappelijke studies veronderstellen ze dat zonneakkers een negatieve impact kunnen hebben op de biodiversiteit, waterhuishouding, bodemkwaliteit, gezondheid,  atmosfeer en de culturele landschapswaarde. Over de opwarmende effecten van zonneakkers schreef ik onlangs al enkele berichten. Kok et al keken uitsluitend naar de bodem.

Bron: Kok et al 2017

Bovenstaande figuur laat zien dat voor alle functies een zonneakker een negatief effect heeft op de kwaliteit ervan. De schaal loopt van -2 tot +2. Te zien is dat de bodem onder de zonnepanelen het meest te lijden heeft. Het deel tussen de zonnepanelen scoort minder slecht maar toch op alle functies onder 0. Nu is dat deel tussen de zonnepanelen om efficiencyredenen vaak niet zo groot.  Bij de zonneakker in Deurne schat ik dat het oppervlak onder de panelen ongeveer 75% is van het totale oppervlak:


De effecten zijn langdurend. Kok et al: “Waarschijnlijk zijn effecten niet meteen merkbaar, maar pas na een langere periode. Het verlies aan organische stof zal voor zonnepark beheerders en gebruikers minder relevant zijn, omdat het voorzien in oppervlakte voor zonnepanelen de nieuwe hoofdfunctie van het land is. De bodem ecosysteemdiensten die hier zijn beoordeeld, zijn hier ondergeschikt aan. Wanneer de zonnepanelen worden verwijderd (na bijv. 25 jaar) kan de bodem zich in principe herstellen, maar bodemherstel gaat traag en zou zelfs langer kunnen duren dan de tijd dat het zonnepark in bedrijf is geweest. ”

Bron: Frambach en Schurer 2019

Frambach en Schurer van de universiteit Wageningen onderzochten in een masterproject een viertal zonneakkers op bodemkwaliteiten. De gesteldheid van de bodem werd gemeten met behulp van indicatoren uit chemie (pH-waarde en bodemkleur), fysica (bodemtextuur en -structuur) en biologie (aantallen en type regenwormen en de totale activiteit van bodemorganismen). De activiteit van bodemorganismen werd bepaald door het meten van de CO2-uitstoot van de bodem. Daarnaast werd ook de aanwezige vegetatie beschouwd.

Conclusies van de auteurs: “Doordat het paneel de hoeveelheid licht en water beperkt dat de bodem kan bereiken, is de toplaag onder het zonnepaneel vaak droger en compacter. Daarbij is er minder vegetatie en dus voedsel voor bodemorganismen onder de panelen. Deze resultaten leiden tot de hypothese dat door het plaatsen van zonnepanelen minder licht en water onder het paneel beschikbaar is, wat leidt tot minder vegetatie en daarmee plantenwortels, wat vervolgens samen leidt tot minder bodemleven. ”

Al met al voldoende indicaties voor de provincie Friesland om de aanleg van zonneakkers voorlopig te verbieden. Niet alleen ontneem je de voedselproductie een deel van de benodigde ruimte, maar de gevolgen voor de bodem zijn ingrijpend. Bodemdegradatie met een lengte van 2 generaties is onacceptabel vind ik.  Ik ben benieuwd of het lang duurt voordat ook bij de andere provincies de ogen opengaan.

Een volgende keer weer aandacht voor de opwarmende effecten van zonneakkers.