Pariahan, het zinkende dorp

Bron: Volkskrant

Met het klimaat gaat het mis en we doen niets. Dat was de boodschap van Merel Bem, die in de Volkskrant van 28 september j.l. een vlammend betoog schreef over het belachelijk maken van Greta Thunberg en haar optreden bij de UN terwijl de wereld ten onder gaat. U kunt dat artikel hier lezen.

Dat deed ze aan de hand van een foto waarop een paar verlaten huizen te zien zijn die met hun voeten in het water staan. Die huizen staan in het Filipijnse dorp Pariahan.  Nu heb ik een gevoelige antenne voor rampenfoto’s, zeker als ze gekoppeld worden aan het klimaat. Het is les 1 uit de cursus ‘propaganda’: plaats een rampfoto en zet er het woord ‘klimaat’ bij. Altijd succes en reken er op dat het blijft hangen. Het plaatje hierboven is afkomstig van de website van de Volkskrant. Het beeld  wordt gekoppeld aan klimaatverandering, zowel in de tekst die in de foto staat als in de kop-alinea.

Pariahan, het zinkende dorp, ligt aan de Baai van Manila. Bem legt uit wat er aan de hand is: “In een reportage van onlinemagazine Vice las ik dat door toedoen van verkeerd bodemgebruik en het stijgen van de zeespiegel een groot deel van Pariahan sinds 2003 jaarlijks 4 tot 5 centimeter dieper het water in zakt.” Ik heb de oorzaken (volgens Bem) vetgedrukt.

De info haalde de schrijfster uit een online magazine dat ‘Vice’ heet. U kunt het artikel lezen door de link aan te klikken. De ondertitel van het artikel is alarmerend: “De opwarming van de aarde en misbruik van de watervoorraden dwingen deze mensen te leven in een ondergelopen dorp.”  Merkwaardig genoeg kom je die ‘opwarming van de aarde’ in de rest van het Vice-artikel niet meer tegen. Het artikel in Vice is niet alleen zakelijker van toon dan het Volkskrantartikel, maar de oorzaken van het onder water verdwijnen van Pariahan in Vice komen niet overeen met wat Bem in de Volkskrant suggereert. Vice stelt: “De lokale bevolking zegt dat de overstromingen zijn begonnen na de tyfoon Nesat in 2011, die het gebied verwoestte en de dijken vernietigde. Maar volgens experts is er een groter, onderliggend probleem. Zij wijten de overstromingen aan bodemdaling: het zakken van land omdat er te veel grondwater uit diepe putten wordt gehaald. De meeste provincies buiten het hoofdstedelijke gewest van Manilla halen hun zoetwater uit dergelijke putten. Zelfs de waterleidingbedrijven die de provinciale dorpen in Bulacan bedienen, halen hun water uit de grond, voordat het via leidingen naar de huizen stroomt.

Dat is raar: Merel Bem haalt haar informatie uit het artikel in Vice maar Vice noemt andere oorzaken voor het verdwijnen van een deel van Pariahan. Er is nog iets raars. In de eerste alinea van het Volkskrantartikel schrijft Merel:

Bron: Volkskrant

Ik vond het al vreemd dat het dorp sinds 2003 met 4 a 5 cm per jaar het water in zakt, en dat dan in 2019 alleen nog maar de kruinen va de bomen boven water uitsteken. Het jaartal 2003 is in het Vice-artikel niet terug te vinden. Hoe komt Merel aan  deze anekdote? Het enige dat ik in het oorspronkelijke artikel kan vinden over bomen die in het water verdwijnen is dit:  Vice citeert Mary Anne Anzueres, een 32-jarige Filipijnse bewoonster van het dorp: “Er waren overal veel, grote bomen, zegt ze nostalgisch, terwijl ze uitkijkt over het water. Als ze nu een stap naar voren zou zetten, zou ze regelrecht in het water plonzen dat sinds zes jaar haar ouderlijk huis omringt.” Sinds zes jaar, dat is sinds 2013, of 2011 als het interview twee jaar oud is, maar niet 2003. Het lijkt er op dat de auteur van het Volkskrantartikel haar eigen, zeer ruime interpretatie heeft gegeven van het oorspronkelijke verhaal in Vice.

Mijn vraag is: wat is het nu échte verhaal achter Pariahan? Ik ging op zoek.

De ligging

Bron: Pressreader

Een artikel van de Philippine Daily Inquirer van 27 oktober 2018 (volg de link) over de situatie in Pariahan bevestigt de lezing van het Vice-artikel: een tyfoon in 2011  (hier Mina genoemd) zorgde voor hevige overstromingen en vernietigde de dijkjes in de regio. Die zijn niet meer hersteld zodat het gebied sindsdien permanent onder water staat. De titel suggereert een ‘extinction by climate’, maar niets in de tekst wijst op een verband met klimaatverandering. Dat  ‘climate’  slaat denk ik op de verwoestende tyfoon uit 2011.

Pariahan ligt aan de Baai van Manila, ongeveer 8 km ten NW van de bebouwde kom van de agglomeratie Manila, een metropool met zo’n 13 miljoen inwoners.

Pariahan ligt net boven zeeniveau in een delta gevormd door afbraakmateriaal van het middelgebergte aan de oostzijde en een aantal vulkanen aan de westzijde, waaronder de Pinatubo, berucht vanwege de uitbarsting in 1991. De topografie is typisch voor een zogenaamde subductiezone, waar een oceanische plaat ( Filipijnse Plaat aan de oostzijde) onder een continentale plaat (Soendaplaat aan de westzijde)verdwijnt. Die situatie is hieronder in doorsnede weergegeven:

Naar een tekening van University of Leicester

De nederzetting Pariahan bestaat uit verspreide nederzettingen  in het laagste stukje van de delta, grenzend aan de Baai. De huizen liggen tegen de dijken aan of –meer landinwaarts- op hoger gelegen oeverwallen langs de rivieren. Met behulp van Google Earth heb ik geprobeerd me een beeld te vormen van de situatie.

Op de foto hieronder ziet u de ligging aangegeven van de verlaten kapel die ook bij het artikel in de Philippine Daily Inquirer staat afgebeeld. Hier en daar staan nog huizen overeind, de bewoning is in dit deel van de delta geconcentreerd langs de dijkjes. Op de foto ziet u een huis dat het overleefd heeft. Het ligt tegen een stukje dijk dat niet weggespoeld is, langs de Baai van Manila.

Goed zijn de restanten van de vernielde dijk te zien , met de zandwaaiers achter de gaten in de dijk die wijzen op instromend water vanuit de Baai.  De v-vormige formaties rechtsonder zijn fuiken waar een rivierarm in de Baai uitmondt.

Bovenstaande opname is 2 km ten noorden van de dijkwoning van de vorige foto genomen. De contouren van de dijkjes rond de visvijvers zijn hier en daar nog zichtbaar, in de rest van dit gebied zijn ze weggespoeld. De dijkwoningen linksonder zijn grotendeels verlaten. Waar vissersboten aangemeerd liggen is bewoning. Beide opnamen zijn van 4 maart 2018.

Om een idee te krijgen hoe het landschap rond Sitio Pariahan er vóór de overstroming uit heeft gezien heb ik hieronder een opname geplaatst van een gebiedje iets verder landinwaarts, rond de nederzetting waar nu de lagere school van Pariahan staat. De huizen iets verder landinwaarts zijn grotendeels gespaard gebleven voor de vernietigende kracht van de tyfoon.

Midden op de foto de hoofdnederzetting van Pariahan, waar het huidige schooltje staat. Rondom het dorp overal visvijvers, omgeven door lage dijkjes. De meeste dijkjes zijn hier intact gebleven. Een paar rivierarmen doorkruisen het gebied, langs de rivieren ‘beschermen’ lage dijkjes het achterliggende gebied. Het dorpje ligt op iets hoger deel in het landschap, wellicht op een oeverwal. Met rode lijnen is de kijkhoek aangegeven van de volgende foto, genomen vanaf de brug:

De dijk langs de rivier is nauwelijks hoger dan 1 m. Volgens het artikel in Vice bestaat de traditionele manier van vissen uit het onder water zetten van de vijvers, waarna bij het droogvallen ervan (door afwatering) geoogst kan worden.

Het is nu duidelijk dat de tyfoon vooral het laagste deel van de delta geraakt heeft. En dat is logisch, het gevaar kwam daar in 2011 van twee kanten. Vanwege de hevige neerslag kwam er een grote hoeveelheid water vanuit het achterland de delta ingestroomd, terwijl door de zeer hoge windsnelheden tegelijkertijd het water in de Baai hoog opgestuwd werd.

Het klimaat

Het is duidelijk dat de tyfoon Nesat van september 2011 de nekslag was voor veel woningen in Pariahan. Maar was deze tyfoon zwaarder dan de andere tyfoons die de Filipijnen jaarlijks aandoen? Tyfoons zijn op de Filipijnen een weerverschijnsel dat elk jaar weer terugkomt. Ze kunnen in elke maand voorkomen, maar het hoogseizoen is de periode juni t/m oktober. Tyfoon Nesat kwam in september 2011 aan land.

Bron:  Agora

Op bovenstaand kaartje zijn de routes die tyfoons vanaf 1951  in de maand september volgden weergegeven. Met rood is de ligging van het noordelijke eiland Luzon aangegeven. Te zien is dat er in september op Luzon een grote kans is dat er een tyfoon aan land komt. Tyfoon Nesat was niet een opvallend destructieve storm, er vielen ‘slechts’  83 doden. Nogal wat tyfoons kostten in het verleden een veelvoud daarvan aan mensenlevens. Er zijn ook geen aanwijzingen dat de frequentie of kracht van de Oost-Aziatische tyfoons de afgelopen 100 jaar is toegenomen. In het IPCC-rapport AR5 staat: “Current data sets indicate no significant observed trends in global tropical cyclone frequency over the past century and it remains uncertain whether any reported long-term increases in tropical cyclone frequency are robust, after accounting for past changes in observing capabilities (Knutson et al., 2010)… In summary, this assessment does not revise the SREX conclusion of low confidence that any reported long-term (centennial) increases in tropical cyclone activity are robust, after accounting for past changes in observing capabilities.”

Recente klimaatveranderingen lijken dus geen invloed gehad te hebben op kracht en voorkomen van tyfoons op de Filipijnen. Klimaatverandering lijkt dus geen rol gespeeld te hebben in Pariahan,  tyfoons behoren tot het ‘normale’ klimaatbeeld van de Filipijnen. Tyfoon Nesat was een gemiddelde tropische wervelstorm. Waardoor waren de gevolgen voor het dorp dan zo desastreus? Mahar Lagmay, hoogleraar en directeur van het Resilience Institute van de University of the Philippines denkt dat het vooral de recente bodemdaling is in het gebied, als gevolg van drinkwaterwinning.

Zeespiegel en drinkwaterwinning.

Drinkwater wordt in Manila en omgeving sinds een aantal decennia grootschalig gewonnen uit grondwaterhoudende sedimentlagen in de ondergrond. Als er teveel water opgepompt wordt gaan sedimentlagen inklinken en zakt het aardoppervlak erboven.  Dat is een bekend verschijnsel en komt niet alleen in Manila voor. Ook Djakarta is een berucht voorbeeld.

Een dalende kust is van invloed op de zeespiegelmetingen die met behulp van meetboeien al vele decennia lang plaatsvindt. In de figuur hierboven is die ‘tide gauge’  meting schematisch weergegeven.  Men meet de waterhoogte ten opzichte van het land ter plekke. Daalt het land en komt het water niet omhoog, dan stijgt de gemeten relatieve zeespiegel toch. Stijgt de zeespiegel in een matig tempo en daalt het land, dan kan de relatieve zeespiegel ter plekke flink stijgen. Dat laatste is in Manila en omgeving aan de hand.

Bron: PSMSL

De zeeniveaudata worden weergegeven in mm. De grote getallen naast de y-as zijn de afwijkingen ten opzichte van een bepaald referentieniveau dat het PSMSL hanteert,  in dit geval voor het meetpunt Manila. Te zien is dat de stijging in de jaren ’60 van de vorige eeuw plotseling sterk toenam. Om te weten hoeveel heb ik met behulp van de data van PSMSL de grafiek geplot en twee lineaire trendlijnen getrokken.

Data: PSMSL

De linker trendlijn heeft de formule y=0,1214x + 6691,3. Dat betekent tussen 1902 en 1965 een stijging van 1,45 mm/jaar. Daarmee week Manila niet veel af van veel andere meetlocaties in de wereld. De trend sinds 1965 is veel groter, namelijk ruim 14 mm/jaar! De oorzaak daarvan is grondwateronttrekking in de booming metropool Manila. Correktiv schreef daarover: “The sea level rise which began in the 1960’s coincided with the industrialisation of the Philippines. The President at that time, Ferdinand Marcos, focused on infrastructure projects for rapidly growing cities – and the built environment was changing too.”

Ik heb aan de hand van beide getrokken lineaire trendlijnen in bovenstaande grafiek berekend wat het verschil is tussen de zeespiegel in de haven van Manila als de zeespiegelstijging zich had voltrokken in het tempo tussen 1901 en 1965, en zoals die zich in werkelijkheid heeft voltrokken. Dat verschil is 74 cm!

Om te zien of de scherpe trendbreuk in de meetreeks van Manila niet (ook) een natuurlijke is heb ik gekeken of er nog meer meetstations in de Filipijnen zijn die lang genoeg zijn. Er zijn in totaal 26 datareeksen beschikbaar van meetstations langs de kusten van de Filipijnen. Van die 26 zijn er 4 die langjarig zijn, aangegeven met een * op bovenstaand kaartje, de rest is over het algemeen zeer kort en onbruikbaar. Dit zijn de zeespiegelgrafieken van de drie andere meetstations op de Filipijnen:

Data: PSMSL

De hellinghoeken van de drie bijbehorende trendlijnen verschillen van elkaar, maar dat is in een gebied met sterke tektonische bewegingen vanwege de subductie niet ongewoon.  Wat belangrijker is is dat de drie meetreeksen geen van alle een (sterke) versnelling laten zien. Niet in de jaren ’60 en ook niet op andere momenten. Een fraai bewijs dat de trendbreuk in de reeks van Manila niet natuurlijk is en niets te maken heeft met een eventuele versnelling in de absolute zeespiegelstijging in de regio. Want die is er niet.

Conclusies:

De overstromingen in Pariahan zijn het gevolg van een combinatie van 3 factoren:

1             de tyfoon Nesat in september
2             de matige kwaliteit van de bedijking
3             de grote relatieve zeespiegelstijging in de regio Manila als gevolg van overmatige                 grondwateronttrekkingen

Alleen aan de factoren 2 en 3 kan men op de Filipijnen wat doen. Ik begrijp dat dijkverzwaring in Pariahan niet aan de orde is, het water staat al te hoog om zulke grote en dure maatregelen uit te voeren. Ik heb begrepen dat de overheid wel maatregelen genomen heeft om grondwateronttrekkingen aan banden te leggen. Het land kan daardoor weer wat opveren. Of dat voldoende is om de overheid aan te zetten het ondergelopen deel van Pariahan weer in te polderen waag ik te betwijfelen.

Een voordeel is er ook: de overgebleven vissers zijn noodgedwongen van hun traditionele manier van visvangst in visvijvers afgestapt en vangen nu vis en schaaldieren met fuiken. De opbrengst schijnt veel hoger te zijn dan met de traditionele methode. Een voorbeeld van aanpassing aan veranderende omstandigheden.

Mijn algemene conclusie is dat het Volkskrantartikel van Merel Bem onjuiste informatie gegeven heeft over de overstromingen in Pariahan, en dat de krant in zijn fotokeuze  bij het artikel en het gebruik van termen als ’klimaatslachtoffer’ en ‘klimaatcrisis’  in combinatie met de foto en het verhaal van Bem over Pariahan de lezer op het verkeerde been zet. Het artikel is een voorbeeld van nepnieuws lijkt me.

Het artikel in Vice is daar ook niet van verschoond, getuige de ondertitel van dat artikel: “De opwarming van de aarde en misbruik van de watervoorraden dwingen deze mensen te leven in een ondergelopen dorp.” Ik denk aangetoond te hebben dat de gebeurtenissen niets met ‘de opwarming van de aarde’ te maken hebben. Maar die ‘opwarming’  wordt wel overal bijgesleept tegenwoordig. Ik weet niet of dat altijd bewuste propaganda is voor de ideeën van klimaatactivisten. Vaak is het denk ik ook onwetendheid in combinatie met een zekere mate van luiheid om de zaken niet grondig uit te zoeken. Dat is de bijl aan de wortel van goede journalistiek.