Fig.1 Data: KNMI
“De natste oktober in De Bilt sinds 1906” kopt een bericht op de website van het KNMI. Ik heb het even nagezocht met de neerslagsommen per etmaal, en figuur 1 is duidelijk: oktober 2023 was inderdaad de natste vanaf 1906. Gelukkig noemt het KNMI het beginjaar van de meetreeks, en niet “de natste ooit” zoals de NOS site doet (en veel kranten), waarschijnlijk om de dramatiek te verhogen. De NOS laat KNMI-wetenschapper Peter Siegmund aan het woord:
“Dit is echt heel uitzonderlijk”, zegt klimaatexpert Peter Siegmund van het KNMI. Hij verwacht dat er in november ongeveer 110 millimeter regen zal vallen. Gemiddeld valt er in deze maand zo’n 80 millimeter. “Ik verwacht dat we dit de komende decennia vaker gaan meemaken: meer regen in het najaar dan we gewend zijn.”
Of dat laatste op te maken is uit de grafiek van figuur 1 waag ik te betwijfelen. In oktober 2023 viel er in De Bilt 219,5 mm, maar de een na natste oktober was die van 1932 met 193,4 mm. Daar zit weinig neerslagspeling tussen, terwijl beide records maar liefst 92 jaar uiteen liggen. De streepjeslijn in figuur 1 is de lineaire trendlijn met formule rechtsboven die laat zien dat de neerslag van 1906 t/m 2023 met 22 mm is toegenomen.
Fig.2 Data: KNMI
Maar als we oktober 2023 niet mee laten doen ziet de grafiek er vrijwel hetzelfde uit (figuur 2). De lineaire trendlijn echter laat zien dat door oktober 2023 de neerslag van 1906 t/m 2022 in plaats van 22 mm met nog geen 15 mm is toegenomen. Die ene punt van oktober 2023 verandert veel aan een trend over meer dan 100 jaar.
Fig.3 Data: KNMI
De vraag is of de hoge neerslag van oktober 2023 een toevalstreffer is (outlier) of het begin van een toenemende trend. De loesslijn (voortschrijdende regressie, α = 0,33) in figuur 3 doet dat laatste vermoeden. Maar kijk nu eens wat er gebeurt met de loesslijn als we de grafiek t/m 2022 laten lopen in plaats van t/m 2023:
Fig.4 Data: KNMI
Van een opwaartse trend in de laatste decennia nu is geen sprake, de laatste jaren is er zelfs een lichte daling te zien. Het lijkt er op dat oktober 2023 een uitschieter is in een reeks die vanaf 1930 nauwelijks een trend vertoont.
Over de oorzaken van die natte oktober 2023 zegt Siegmund:
“De wind komt uit het westen en regen is dan een logisch gevolg. Daarnaast is de Atlantische Oceaan warmer dan normaal, waardoor meer regenwolken ontstaan. “Dat komt door klimaatverandering, maar ook door toevallige variaties in de stromingen en temperatuur van de oceaan en de atmosfeer.”
Het is fysisch wel verklaarbaar dat warmer oppervlaktewater meer bewolking veroorzaakt, maar betekent dat ook meer oktoberneerslag in De Bilt? Om daar enig zicht op te krijgen heb ik de neerslagdata van oktober 1906 t/m 2023 vergeleken met de data van de ‘skin temperature’ van het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan. Daarvoor gebruikte ik de temperatuur anomalie-gegevens van de reanalyses NOAA/CIRES/DOE 20th Century Reanalysis V3, die begint in 1836 en doorloopt t/m 2015. Het deel van de Atlantische Oceaan dat ik bekijk is dezelfde als die ten grondslag ligt aan de AMO index op basis van HadSST, namelijk 25-60N en 7-75W.
Fig.5 Data: KNMI en ClimateExplorer
De neerslaggrafiek loopt iets verder door dan die van de temperatuur anomalie van de oceaan, we moeten het doen met 110 jaar vergelijken. De trend van de neerslagdata volgt de watertemperatuur niet goed. De grafiek van de watertemperatuur wordt waarschijnlijk sterk beïnvloed door de AMO, Atlantische Multidecadale Oscillatie.
Interessant is om te bezien of de variantie (verschillen van jaar tot jaar) van de watertemperatuur correleert met die van de oktoberneerslag. De correlatiecoëfficiënt is R2 = 0,0016, wat betekent dat de invloed van de watertemperatuur in de maand oktober op de variantie in de neerslag afwezig is. Blijkbaar betekent relatief warm oceaanwater nog niet dat meer neerslag in oktober vanzelfsprekend is.
Dat neerslag sterk beïnvloed wordt ” door toevallige variaties in de stromingen en temperatuur van de oceaan en de atmosfeer.” staat vast. In hoeverre echter het warmere oceaanwater het gevolg is van ‘klimaatverandering’ is nog maar de vraag. ‘Klimaatverandering’ is een containerbegrip, en warmer water kan gevolg maar ook oorzaak zijn van klimaatverandering. Kip of ei, of allebei? In het temperatuursignaal is duidelijk de invloed van het AMO signaal waar te nemen die een cyclus van ongeveer 60 jaar heeft.
Fig.6 Bron: KNMI
De neerslagdata die ik heb gebruikt zijn afkomstig van het station De Bilt. Het kaartje van figuur 6 laat zien dat De Bilt en directe omgeving in oktober 2023 een van de natste plekjes van Nederland was. Een ‘nat’ verhaal op basis van de data van Maastricht zou onmogelijk zijn geweest.
Ik vroeg me af of Siegmunds verwachting dat we rekening moeten houden met ‘meer regen in het najaar dan we gewend zijn’ hout snijdt. Wat zegt het rapport ‘KNMI’23 klimaatscenario’s’ over de neerlag in oktober in de nabije toekomst? Helaas spreekt het rapport alleen maar over de zomer en de winter. Daarom ben ik in het wetenschappelijk rapport gedoken dat ten grondslag ligt aan het scenariorapport, “KNMI National Climate Scenarios 2023 for the Netherlands”.
Dat levert geen oktoberdata maar wel toekomstplaatjes voor de herfst:
Fig.7 Bron: KNMI
Voor 2050 laten alle 4 scenario’s een neerslag zien die vergelijkbaar is met die van de laatste klimaatperiode 1991-2020, dus geen toe- of afname. Voor 2100 is er slechts 1 scenario waarbij de neerslag toeneemt. Het kan dus alleszins wel meevallen met die toekomstige neerslagtoename in oktober en de andere herfstmaanden. Oktober 2023 is mijns inziens voorlopig een outlier, totdat het tegendeel bewezen is.