De afgelopen paar zwoele dagen waren voor menig weerman en -vrouw reden om al ruim van tevoren de alarmbellen te laten rinkelen. Zoals we de laatste jaren wel gewend zijn was er ook dit jaar vanuit die hoek meer belangstelling voor warmte dan voor koude, terwijl kou er toch echt óók was.
Fig.1 Data: KNMI
Om het klimaat te bepalen wordt gekeken naar het gemiddelde over 30 jaar van temperatuur, vocht, luchtdruk, wind, bewolking en neerslag. De zwarte lijn is de gemiddelde etmaaltemperatuur per dag op station De Bilt voor de klimaatperiode 1991-2020.
De bruine lijn is de gemiddelde etmaaltemperatuur op station De Bilt in 2021. Wat meteen opvalt is dat de bruine lijn veel sterker schommelt dan de zwarte lijn. Dat komt omdat de zwarte lijn het gemiddelde over 30 jaren weergeeft, waardoor extreme temperaturen per etmaal grotendeels tegen elkaar wegvallen. De sterke schommelingen in de lijn van 2021 zijn typisch voor het weer in ons land. De temperatuur van dag tot dag wordt sterk bepaald door de windrichting. En omdat Nederland ligt op de grens van noord (koud) en zuid (warm) en van land (grote verschillen tussen zomer en winter) en water (gematigde temperaturen) maakt het vaak een groot verschil uit welke hoek de wind waait.
Goed is te zien dat de laatste paar dagen van 2021 de temperatuur venijnig omhoog schiet. Maar als we de grafiek van een afstandje bekijken en even niet naar de uitschieters kijken kunnen we vaststellen dat de eerste helft van 2021 wat kouder was dan het klimatologisch gemiddelde van 1991-2020, en de tweede helft wat warmer.
Fig.2 Data: KNMI
Omdat ik geïnteresseerd ben in het verschil van dag tot dag tussen de etmaaltemperatuur in 2021 en de klimaatgemiddelde etmaaltemperatuur van 1991-2020 introduceer ik hier het begrip ‘graaddag’. Dat begrip wordt door verschillende disciplines op verschillende wijze gebruikt. Hier is een graaddag een dag waarop Tg 1 graad boven de klimatologische etmaaltemperatuur ligt. Dus een dag in 2021 waarop het 3 graden warmer is dan de klimatologische etmaaltemperatuur telt als 3 graaddagen. En 1 graad kouder telt als -1 graaddag.
Figuur 2 laat het aantal graaddagen zien in 2021. Tg van 31 december 2021 is nog niet bekend maar wordt geschat op 12 °C. Goed te zien is de relatief hoge graaddagen van 30 en 31 december 2021, van respectievelijk 9,4 en 8,4 graaddag. Maar die werden voorafgegaan door een paar koude dagen, met als uitschieter 22 december (-7,3 °C ).
Fig.3 Data: KNMI
Februari slingert nog sterker, met als dieptepunt 12 februari toen het maar liefst 9,6 °C kouder was dan het klimatologisch gemiddelde. En 11 dagen later, op 23 februari, was het 9 °C warmer dan het klimatologisch gemiddelde. In figuur 3 heb ik voor een deel van februari 2021 de windrichting (in graden) in De Bilt afgedrukt, met de gradenverdeling in de windroos. Goed is te zien dat 12 februari het einde was van een korte periode met wind uit het NO (Noord Rusland), en rond 23 februari wind uit het Z (Zuid-Europa).
Fig.4 Data: KNMI
In figuur 4 is te zien dat het zachte weer van de laatste paar dagen te danken is aan de aanvoer van zeer zachte lucht uit het ZW. Op ongeveer 10 km hoogte is in figuur 5 te zien dat we ons op 30 december 2021 om 12 uur pal onder de straalstroom bevonden die zachte lucht vanaf het subtropische deel van de Atlantische Oceaan aanvoert.
Fig.5 Data: https://earth.nullschool.net
Ik heb het totaal aantal graaddagen van 2021 berekend en vergeleken met het aantal graaddagen op basis van het klimatologisch gemiddelde van 1991-2020. Het jaar 2021 heeft 40 graaddagen minder dan het klimatologisch gemiddelde, en mag dus wel een koel jaar genoemd worden.
Tot slot nog even een blik op de extremen, in dit geval het aantal tropische dagen per jaar. Een tropische dag is een etmaal waarop de Tx (maximum temperatuur) 30 °C of hoger is.
Fig.6 Data: KNMI
Kijk eens naar 2021: slechts 1 tropische dag is geteld (station Ukkel zelfs 0). En dat terwijl de drie voorafgaande jaren zoveel tropische dagen telden. Ik leerde vroeger van een docent klimatologie dat het weer de neiging heeft om in herhaling te vallen. En net op het moment dat je denkt dat er een begin is van een nieuwe trend wordt je teleur gesteld. Ook deze grafiek laat zien dat 2021 een relatief koel jaar was.
Ik kan niet nalaten om ook dezelfde grafiek van het aantal tropische dagen in De Bilt te laten zien, maar dan inclusief de homogenisatie die het KNMI heeft toegepast op de cijfers van 1901 tot 1 september 1951 (rood lijntje). Vergelijk figuur 7 eens met figuur 6.
Fig.7 Data: KNMI
Ik schreef onlangs al dat we met een groepje onderzoekers ‘peer reviewed’ hebben aangetoond dat die homogenisatie niet op een correcte manier heeft plaatsgevonden. Het KNMI heeft laten weten dat ze het werk in 2022 opnieuw gaan doen en rekening zullen houden met wat we gevonden hebben.
Ik ben benieuwd hoe dat uit gaat pakken. Voorlopig (maar dat deed ik al sinds 2016) ga ik uit van de gemeten cijfers en is figuur 6 het uitgangspunt. Totdat bewezen wordt dat dat niet deugt natuurlijk, want zo moet dat in de wetenschap, toch?