Kort geleden heb ik aandacht besteed aan een vraag in het examen aardrijkskunde voor het havo. Als u denk dat dit een eenmalige uitglijder was geef ik nu een kijkje in het herexamen aardrijkskunde voor het havo van afgelopen dinsdag.Opdracht 16 van het herexamen:

Dit is de grafiek die bij de opdracht hoort. Trouwe lezers herkennen hem van een recente bijdrage over het examen havo van 2 weken geleden, en al wat langer van het hoofdstukje ‘De Sahara Groeit’.

Een leuke vraag: je test het lezen van de grafiek en de kandidaat moet het verband begrijpen tussen neerslag en de verschuiving van vegetatiezones.  En dit is het antwoord uit het officiële correctiemodel:

Ik moest het antwoordmodel twee maal lezen, en begreep toen dat de examenmakers een enorme fout hebben gemaakt. Ziet u wat er fout is? Aan het antwoordmodel te zien zou er in 1965 sprake moeten zijn van een omslagpunt, waardoor vegetatiezones verschuiven. Ik pijnigde mijn hersens wat er in godsnaam aan de hand was met 1965. Toen begreep ik de absurde redenering die de examencommissie/CITO hier gevolgd heeft: tussen 1950 en  1965 waren de jaarlijkse hoeveelheid neerslag groter dan het langjarig gemiddelde, erna kleiner. De examenmakers denken dus dat het langjarig gemiddelde van de neerslag in de Sahel een omslagpunt is dat verschuiving van vegeatiezones triggert. Onbegrijpelijk.

Het gaat om het verschuiven van vegetatiezones. Die zones verschuiven vanwege in dit geval veranderingen in het neerslagpatroon. Het is in het geheel niet interessant of in bepaalde jaren de neerslag boven of onder het langjarig gemiddelde ligt. Het gaat om de dynamiek, niet het absolute getal. Van 1950 tot 1985 neemt de jaarlijkse hoeveelheid neerslag in de Sahel af. Deze afname zorgt voor een verschuiving van de vegetatiezones richting evenaar. Na 1985 nemen de jaarlijkse hoeveelheden neerslag in de Sahel weer toe, met als gevolg een verschuiving van de vegetatiezones naar het noorden.Of de jaarlijkse neerslag boven of onder het gemiddelde ligt is zoals reeds gezegd in het geheel niet van belang. Hoe zou zoiets überhaupt moeten? Een gemiddelde is een rekenkundige waarde, niets meer dan dat.
Vegetatie reageert op veranderingen in de externe factoren, niet op een door de mens berekend gemiddelde.

In het neerslagpatroon in de Sahel zit een periodiciteit, die waarschijnlijk samenhangt met die van de AMO, Atlantic Multidecadal Oscillation. Dat is een maat voor de natuurlijke variabiliteit van de SST (sea surface temperature) van de noordelijke Atlantische Oceaan , met een periodiciteit van 60 tot 80 jaar. Het dieptepunt in die periodiciteit hebben we rond 1985 gehad. Velen herinneren zich nog wel de vreselijke beelden van verhongerende mensen in de Sahel. Vanaf 1985 neemt de neerslag weer toe, en met een periodiciteit van 60 tot 80 jaar is te verwachten dat die neerslagtoename in de Sahel nog wel tot het midden van deze eeuw zal doorgaan. Wat overigens niet wil zeggen dat het elk volgend jaar natter is. Daarvoor is het neerslagpatroon in deze regio te wisselvallig.

Het eerste deel van het antwoord moet derhalve luiden:  tussen 1950 en 1985 neemt de jaarlijkse neerslag af, met als gevolg naar het zuiden verschuivende vegetatiezones. Na 1985 neemt de jaarlijkse neerslag toe, en verschuiven de vegetatiezones naar het noorden.
Examencommissie/CITO : een dikke 1 dus voor het antwoord op vraag 16 !